زخم مری وضعیتی است که در آن، تخریب یا فرسایش لایه مخاطی داخل مری منجر به بروز ضایعه یا زخمی درون مری می شود. لوله عضلانی که وظیفه اتصال دهان به معده را بر عهده دارد «مری» نامیده می شود. رایج ترین ناحیه مستعد آسیب دیدگی در بیماران مبتلا به رفلاکس معده (GERD)، پوشش مخاطی انتهای مری (محل اتصال مری به معده) می باشد. تماس مداوم این ناحیه با اسید بازگشتی از معده، به مرور زمان باعث تحلیل و تخریب لایه محافظ مری خواهد شد. در این مقاله، به بررسی علل، نشانه ها، روش های تشخیص و گزینه های درمان زخم مری می پردازیم.
علل ایجاد زخم مری
مهم ترین دلایل ابتلا به زخم مری شامل موارد زیر می شود:
- رفلاکس اسید معده به مری (GERD)
- آسیب های خورنده یا Caustic injury
- پرتو درمانی: پرتو درمانی در بالاتنه ممکن است باعث بروز نوعی التهاب به نام «ازوفاژیت ناشی از اشعه» شود.
- التهاب مری به دلیل مصرف دارو یا ابتلا به عفونت
خوردن غذای تند باعث ایجاد زخم می شود
در گذشته مردم تصور می کردند که خوردن غذای تند دلیل اصلی ابتلا به زخم مری است! اما تحقیقات جدید با رد کامل این گزینه، تأثیر غذای تند را اینگونه عنوان کرده است: «خوردن غذای تند باعث بروز زخم مری نمی شود، اما ممکن است علائم این بیماری را تشدید کند.»
آیا زخم‌های مری می‌توانند منجر به سرطان شوند؟
زخم‌های مری به‌تنهایی به‌ندرت به سرطان مری بدخیم تبدیل می‌شوند، اما نقش غیرمستقیم آنها در افزایش ریسک سرطان قابل‌توجه است. این زخم‌ها معمولاً ناشی از تحریکات طولانی‌مدت دیواره مری هستند که عمدتاً به دلیل ریفلاکس اسید معده یا سایر عوامل التهابی ایجاد می‌شوند. در صورتی که این زخم‌ها مزمن شده و با بیماری بازگشت اسید معده (GERD) همراه باشند، می‌توانند تغییرات ساختاری در بافت مری ایجاد کنند؛ یکی از این تغییرات، بروز مری بارت است.
مری بارت حالتی است که در آن سلول‌های پوشاننده مری به‌دلیل تماس مداوم با اسید معده تغییر ماهیت داده و به سلول‌های شبیه بافت روده تبدیل می‌شوند. این تغییرات پیش‌سرطانی محسوب شده و احتمال پیشرفت به آدنوکارسینوم مری را افزایش می‌دهند.
بنابراین، زخم‌های مکرر یا مزمن در مری، به‌ویژه زمانی که با رفلاکس اسید کنترل‌نشده همراه باشند، می‌توانند زمینه‌ساز فرآیندهای پیش‌سرطانی شوند. در چنین شرایطی، درمان به‌موقع رفلاکس، مصرف داروهای کاهنده اسید و پیگیری آندوسکوپی دوره‌ای برای تشخیص تغییرات سلولی ضروری است.
علائم زخم مری
در اغلب موارد، افراد مبتلا به زخم مری علائم خاصی را تجربه نمی کنند. با این حال، رایج ترین نشانه های این بیماری (در صورت بروز) شامل احساس سوزش یا درد ناخوشایندی در قفسه سینه (مانند سوزش معده) می شود. سایر علائم عبارتند از:
- دشواری در بلع یا درد حین بلع غذا
- کاهش موقتی درد بعد از خوردن یا نوشیدن
- کاهش درد پس از مصرف داروهای آنتی اسید
- حالت تهوع یا استفراغ
- سرفه خشک (معمولاً شب ها یا حین دراز کشیدن شدت می یابد)
- رفلاکس اسید (سوزش معده)
- درد بی دلیل در قفسه سینه که شباهتی به درد قلبی ندارد.
- کاهش وزن به دلیل پرهیز از غذا خوردن
روش های تشخیص
روش های عکسبرداری و آزمایشات گوناگونی برای تشخیص بیماری های مری وجود دارد که مهم ترین آنها شامل موراد زیر می شوند:
بلع باریم:
در این روش، پس از نوشیدن محلول حاوی باریم، پزشک به کمک دستگاه اشعه ایکس تصاویری از مری تهیه می کند.
آندوسکوپی ناحیه فوقانی:
پزشک، لوله انعطاف پذیر مجهز به دوربین و نور را از راه دهان وارد مری کرده و بافت داخلی را به طور مستقیم مورد بررسی قرار می دهد.
مانیتورینگ pH مری:
در این روش، با استفاده از وسیله ای خاص که وارد مری می شود، می توان میزان اسیدی بودن (pH) مری را اندازه گیری کرد.
بهترین روش برای تشخیص زخم مری «آندوسکوپی تخصصی مری، معده و اثنی عشر» است که نسبت به عکسبرداری با باریم دقت بیشتری داشته و در عین حال ساده تر از جراحی های تشخیص می باشد. با وجود اینکه قرار دادن لوله آندوسکوپ در دهان برای بسیاری از افراد استرس زا است، اما امروزه با پیشرفت فناوری و استفاده از داروهای آرامبخش، آندوسکوپی به ساده ترین و ایمن ترین روش تشخیصی ممکن تبدیل شده است.
درمان
مناسب ترین گزینه درمان زخم مری بر اساس علت زمینه ای آن تعیین می گردد. در صورتی که علت این زخم، بیماری رفلاکس معده باشد، پزشک با توجه به شدت علائم ممکن است یکی از داروهای مهار کننده پمپ پروتون (PPI) را تجویز کند:
- لانسوپرازول
- ازومپرازول
- پانتوپرازول
- رابپرازول
- امپرازول
تغییرات سبک زندگی همزمان با درمان دارویی نقشی اساسی در بهبود علائم زخم ناشی از رفلاکس معده دارند.
در صورت ابتلا به زخم مری ناشی از التهاب دارویی، پزشک معمولاً به عنوان اولین گام، منع مصرف داروی مسبب بیماری را در دستور کار قرار خواهد داد. با انجام همین اقدام ساده می توان تا حدود زیادی علائم و زخم را درمان کرد. در صورتی که علائم همچنان با گذشت زمان باقی بماند، داروهای مسدود کننده گیرنده هیستامین – 2، مهار کننده های پمپ پروتون یا داروهای مسکن برای کنترل علائم تجویز خواهد شد.
موارد نادر زخم مری که به دلیل عفونت ویروسی یا قارچی شکل گرفته اند، اغلب با مصرف داروهای ضد ویروس یا ضد قارچ قابل درمان می باشد. در موارد بسیار شدید بیماری (مانند سوراخ شدن مری) یا خونریزی مقاوم به درمان ممکن است جراحی تنها راه درمان باشد.
در تمام گزینه های درمانی و علت زمینه ای بیماری، رعایت توصیه های پزشک و مصرف منظم داروها کلید بهبودی سریع و پیشگیری از مشکلات شدیدتر است.
بهبودی
بلافاصله پس از شروع درمان ممکن است احساس بهتری داشته باشید. اما نکته مهم اینجاست که با وجود احساس بهبودی، حتماً دوره درمان را کامل کنید. التهاب مزمن مری ممکن است باعث بروز عوارض جدی مثل خونریزی، سوراخ شدن دیواره مری یا تنگی مری شود که برای بهبود آن نیاز به آندوسکوپی مری می باشد. کاهش اسید معده و کنترل آن از مهم ترین مواردی است که در درمان زخم مری باید در نظر گرفته شود.
تماس با پزشک
در صورت بروز هر یک از علائم زیر، فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- لرز
- تب بالای 38 درجه
- درد یا دشواری در بلع
- درد شدید شکمی (مخصوصاً دردهای تیز و تیر کشیدن)
- حالت تهوع یا استفراغ مکرر که ظاهری شبیه به تفاله قهوه و خون آلود دارد.
- مدفوع تیره یا وجود خون در مدفوع که نشانه مهم خونریزی داخلی است.
به یاد داشته باشید که زخم های نواحی میانی مری بیش از زخم های ناحیه اتصال مری به معده مستعد خونریزی بوده و تشخیص محل دقیق زخم، تنها با بررسی علائم امکان پذیر نمی باشد. بنابراین، در صورت عدم بهبود علائم مزمنی مثل درد قفسه سینه، شکم درد و یا سوزش شدید معده باید فوراً به پزشک مراجعه کرده و آزمایشات لازم را انجام دهید.
غذاهای مفید برای زخم مری
بهترین رژیم غذایی برای افراد مبتلا به زخم مری، غذاهای سرشار از فیبر می باشد. این دسته از غذاها علاوه بر هضم آسان، روند ترمیم بافت را تسریع کرده و به بهبودی شما کمک می کنند. برخی از رایج ترین مواد غذایی حاوی فیبر عبارتند از:
- جو دوسر
- حبوبات
- میوه های غیر مرکباتی و سرشار از پتاسیم (مانند سیب و موز)
- ماهی
- پروتئین کم چرب
- سبزیجات با برگ سبز مثل بروکلی و اسفناج
غذاهای مضر برای زخم مری
از مصرف غذاهای تند، نوشیدنی های گازدار، مرکبات و کافئین به شدت خودداری کنید. تمامی این مواد غذایی منجر به افزایش اسید معده و متعاقباً تشدید علائم شما می شوند. بهبود زخم مری تنها محدود به پرهیز غذایی و خوردن یا نخوردن گروه های خاصی از غذاها نیست؛ شما باید نحوه غذا خوردن و عادات غذایی خود را نیز تغییر دهید. رعایت نکات زیر می تواند کمک بزرگی در این زمینه بکند:
- لقمه های کوچک بردارید و غذا را خوب بجوید.
- هنگام غذا خوردن و حتی در بین وعده ها مایعات بنوشید.
- بلافاصله پس از احساس سیری، دست از خوردن بکشید!
- در محیطی آرام و با صبر و حوصله غذا بخورید.
- قهوه، چای و نوشابه های بدون کافئین را جایگزین موارد عادی کنید.
- هنگان غذا خوردن صاف بنشینید و تا 45 الی 60 دقیقه بعد از غذا نیز در این وضعیت باقی بمانید.
- از مصرف گوشت های سفت، نان های تازه با خمیر زیاد، نان باگت و خوراکی های سفت و ترد خودداری کنید.
- سه ساعت قبل از خواب از خوردن غذا خودداری کنید.
- به جای وعده های بزرگ در طول روز، غذای خود را به وعده های کوچک و متعدد تقسیم کنید.
جمع بندی
زخم مری نوعی زخم گوارشی است که در ناحیه پوشش داخلی مری و اغلب در بخش انتهایی آن (یعنی محل اتصال مری به معده) دیده می شود. شایع ترین علت این زخم، بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) است و سوزش قفسه سینه معمولاً نخستین علامتی است که بیمار احساس می کند.
گرچه بسیاری از موارد زخم مری نتیجه رفلاکس مزمن یا عفونت است، اما عوامل مختلف دیگری نیز می توانند سبب بروز این بیماری شوند. شدت علائم و روش درمان در بیماران یکسان نبوده و به علت زمینه ای بیماری بستگی دارد. خوشبختانه پیشرفت های پزشکی مدرن باعث شده که زخم مری به خوبی قابل کنترل و درمان باشد.
